De opkomst van de baksteenindustrie langs de Rijn
Millingen aan de Rijn is onlosmakelijk verbonden met de rivier, en dat is nergens duidelijker dan in de geschiedenis van haar industrie. Vanaf de negentiende eeuw transformeerde de uiterwaarden van Millingen in een broedplaats voor baksteenproductie. De locatie, direct aan de Rijn, was cruciaal. Het bood niet alleen onuitputtelijke hoeveelheden rivierklei, de perfecte grondstof voor kwaliteitsvolle bakstenen, maar maakte ook transport over water – de snelste en meest kostenefficiënte methode van die tijd – mogelijk.
De behoefte aan bouwmaterialen groeide explosief door de industrialisatie en bevolkingsgroei in Nederland en Duitsland. Steenfabrieken schoten als paddenstoelen uit de grond. Deze fabrieken, vaak seizoensgebonden, waren bepalend voor het landschap en het dagelijkse leven in het dorp. Ze trokken werknemers aan, zowel lokaal als van buitenaf, die hun stempel drukten op de gemeenschap.
De motor van de Millingse samenleving
Gedurende meer dan een eeuw vormde de steenindustrie de economische ruggengraat van Millingen. De fabriek was meer dan alleen een werkplek; het was het centrum van het sociale en economische leven. Veel gezinnen waren generaties lang betrokken bij het proces van kleisteken, vormgeven en bakken. Dit werk was fysiek zwaar, maar bood een vaste inkomstenbron in een tijd waarin landbouwinkomsten onzeker konden zijn.
Sociale structuur en erfgoed
De arbeid in de steenfabrieken creëerde een sterke, hechte gemeenschap. De seizoensarbeiders en de vaste krachten deelden vaak dezelfde omstandigheden, wat leidde tot een sterke sociale cohesie. Dit is een identiteit die nog steeds doorschemert in de lokale cultuur van Millingen. Hoewel de meeste fabrieken in de loop van de twintigste eeuw hun deuren sloten, vaak door schaalvergroting en mechanisatie die de kleinere, traditionele bedrijven onrendabel maakte, blijft de herinnering levend.
Vandaag de dag zijn de voormalige fabrieksterreinen vaak omgevormd tot natuurgebieden of recreatiezones, zoals de fraaie uiterwaarden. De oude ringovens en schoorstenen zijn verdwenen, maar de contouren van de kleiwinningsgaten zijn nog zichtbaar in de landschappelijke structuur. Deze 'gaten' zijn nu waardevolle wetlands die een unieke biodiversiteit herbergen.
De blijvende invloed op het dorpsbeeld
Zelfs zonder de rook uit de schoorstenen, ademt Millingen nog steeds de sfeer van een dijkdorp dat is gevormd door zijn harde, industriële verleden. Veel huizen in het dorp zijn gebouwd met de stenen die hier ter plekke geproduceerd werden, wat bijdraagt aan een uniform en historisch verantwoord dorpsgezicht. Het robuuste karakter van de Millingenaar, vaak omschreven als nuchter en hardwerkend, wordt door velen direct in verband gebracht met de zware arbeid die generaties lang in de uiterwaarden is verricht.
De steenfabrieken hebben Millingen niet alleen economisch gevormd; ze hebben de geografische kenmerken veranderd en een onuitwisbare culturele identiteit achtergelaten. Het is een geschiedenis die vertelt hoe de mens de Rijn gebruikte om zijn bestaan op te bouwen, en hoe die bouwstenen uiteindelijk het dorp zelf hebben gebouwd.
